پرسش : پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ پیش از بعثت بر چه آئینی بودند؟
پاسخ : حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و
آله ـ قبل از بعثت در پناه پروردگار متعال و دور از آلودگیها و عادات
جاهلیت رشد نمود. آن حضرت از نظر مروّت، بهترین و از نظر اخلاق نیکوترین
بود، با حیاترین و راستگوترین و امانتدارترین فرد محسوب می شد. از بدگویی
دوری می جست و قومش بنا بر خصلتهای نیک آن حضرت وی را «امین» می نامیدند.
بنابراین آنطوریکه شواهد تاریخی غیر قابل انکار گواهی می دهند پیامبر خدا
از نظر تربیتی در نهایت درجه مکارم اخلاقی قرار داشته و به همین دلیل از
موقعیت اجتماعی خاص و منحصر به فرد برخوردار بوده است. اما اینکه پیامبر
خدا قبل از بعثت چه دینی داشته است توجه به مطاب زیر لازم می باشد:
از آنجا که از ابتدای خلقت تا روز قیامت، دین مورد رضایت خداوند
متعال یکی بیش نبوده است و تمام انبیای الهی از آدم تا خاتم ـ صلی الله
علیه و آله ـ بشر را به یک دین دعوت نموده اند. و این مطلب از آیه ای که
می فرماید:
«خدا آئینی که برای شما قرار داد احکامی است که نوح را هم به آن
سفارش کرد و بر تو نیز همان را وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی نیز
سفارش نمودیم[1]». و نیز «دین نزد خدا اسلام است[2]». و آیات دیگر معلوم می شود که هدف اصلی از بعثت انبیاء تبلیغ به یک دین توحیدی بوده که عبارت از دین اسلام باشد.
در رابطه با دین پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ قبل از بعثت دو
نظریه از دانشمندان شیعه و سنی ارائه شده که هر دو نظر به موحد بودن آن
حضرت تأکید دارند.
نظریة اول: برخی معتقدند که پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ
تابع یکی از ادیان گذشته بوده و در اعمال خود به آن دین عمل می کرده اند.
دلایل این گروه این است که اولاً اگر آن حضرت تابع شریعت و دینی
نبودند با چه معیاری به حج و عمره مشرف می شدند و اعمال آنها را انجام می
دادند و با چه دستوری از گوشت مردار و یا حیوانی که با نام خدایانی غیر از
خداوند یکتا ذبح شده بود نمی خوردند پس باید گفت که پیامبر از یکی از
ادیان گذشته تبعیت می کردند.
و در تأیید نظر خودشان به آیاتی از قرآن تمسک کرده اند که عبارتند از:
1. «آنان (پیامبران) کسانی بودند که خدا خود آنان را هدایت نمود تو نیز از راه آنها پیروی نما[3]».
2. «خدا آئینی که برای شما قرار داد احکامی است که نوح را هم به آن
سفارش کرد و بر تو نیز همان را وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی هم
آن را سفارش کردیم[4]».
3. «آنگاه بر تو وحی کردیم که از آئین پاک ابراهیم تبعیت کن که او هرگز به خدای یکتا شرک نیاورد[5]».
4. «ما تورات را که در آن هدایت و روشنایی است فرستادیم تا پیغمبرانی که تسلیم امر خدا هستند بدان کتاب حکم کنند[6]».
دلیل دوم این گروه این است که در تاریخ برخورد می کنیم که پیامبر در حکم سنگ سار کردن زناکار به تورات مراجعه کرده بودند[7].
نظریة دوم:
در مقابل نظریة اول نظریه ای قرار دارد که قریب به اتفاق دانشمندان
شیعه و اهل سنت و تمام معتزله بر آن قائل می باشند و آن این است که [8] حضرت رسول اکرم (ص) قبل از بعثت تابع هیچ شریعتی از شرایع گذشته نبوده اند، بلکه به تکلیف خود عمل می نمودند.
ادله این نظریه عبارتست از:
1. تمام مسلمانان اتفاق نظر دارند که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و
آله ـ بر تمام انبیاء برتری دارد و افضل از همة آنان است، و از نظر عقل
تبعیت کردن افضل از مفضول صحیح نیست.
2. اگر پیامبر به شرایع یکی از ادیان گذشته عمل می کردند، در تاریخ
زندگی آن حضرت ذکر می شد و اهل آن شریعت این را جزو افتخارات خود می
دانسته و از این امر به نفع خود احتجاج می کردند. در حالی که در هیچ جای
تاریخ چنین امری ذکر نشده است.
3. حضرت امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ که تربیت یافتة حضرت پیامبر
ـ صلی الله علیه و آله ـ می باشند می فرمایند: «از همان زمان که رسول خدا
از شیر بازگرفته شد، خداوند بزرگترین فرشته از فرشتگان خود را با او قرین
ساخت، تا شب و روز او را به راههای مکارم و طرق اخلاق نیک جهان سوق دهند[9]».
4. و همچنین از خود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به طرق صحیح از
شیعه و سنی نقل شده است که فرمودند: «من به مقام نبوّت رسیده بودم در حالی
که هنوز روح به جسد آدم دمیده نشده بود[10]».
5. با مراجعه به سیره عملی آن حضرت ـ صلی الله علیه و آله ـ در طول
چهل سال قبل از بعثت این امر به خوبی معلوم و مشخص می شود که ایشان در این
مدت راه و روش خاص خود را می رفته و هیچ موردی ملاحظه نشده است که ایشان
به کتاب و یا دانشمندی از دانشمندان شرایع گذشته مراجعه نمایند و یا در
معابد و کلیساهای یهودیها و نصاری و یا مذاهب دیگر رفته و مشغول عبادت و
انجام اعمال آنها باشند.
در جواب نظریه اول باید گفت: آیاتی که به آنها تمسک شده در این آیات
مقصود از اوامر الهی در خصوص تبعیّت پیامبر اسلام از انبیاء گذشته در خصوص
احکام فروع دین از قبیل نماز و روزه و حج و امور دیگر نیست هرچند که در
شرایع گذشته این امور بوده اند بلکه مقصود این قبیل آیات تبعیت در اصول
کلی دین مانند توحید و معاد و مکارم و محاسن اخلاقی بوده است. بعلاوه این
که چطور ممکن است خداوند پیامبر را به تبعیت از شرایع گذشته وادار بنماید
در حالی که آنها خود با هم اختلاف در فروع داشته و در تناقض با هم بوده اند[11].
اما در رابطه با دلیل دوم نظریه اول باید گفت اولاً این حدیث خبر واحد
است و در ثانی تورات اصلی در این زمان وجود نداشته بلکه سالها پیش از بین
رفته است. و تورات تحریف شده هیچ ارزش دینی ندارد تا پیامبر ـ صلّی الله
علیه و آله ـ بر طبق آن حکم کند.
بنابراین چنانکه گفته شد پیامبر اسلام قبل از چهل سالگی مقام نبوت را
داشتند و به همین جهت فرشته ای از فرشتگان همیشه همراه ایشان بوده و احکام
لازم و محاسن اخلاقی و آداب نیک را به ایشان تعلیم می داده است چنانکه
حدیث امام علی ـ علیه السّلام ـ نیز بیانگر این امر بود.
پس نظر صحیح که بیشتر مسلمین از شیعه و اهل سنت بر آن اتفاق دارند
همان است که پیامبر تابع هیچ یک از شرایع گذشته نبوده اند، بلکه آن حضرت
به تکلیف خود عمل می کرده و پیوسته خط توحید را ادامه می داده و به اصول
اخلاقی و عبادت الهی مقید و پای بند بوده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عدة الاصول، شیخ طوسی.
2. سیرة پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ ابن کثیر.[1] . شوری/13.
[2] . آل عمران/19.
[3] . انعام/90.
[4] . شوری/13.
[5] . نمل/123.
[6] . مائده/44.
[7] . محمد، رصافی، بعثت نامه (مجموعه مقالات)، قم، انتشارات صبح صادق، چاپ اول، 1383، ص 287.
[8] . همان، ص 288.
[9] . نهج البلاغه، خطبة 192، معروف به خطبه قاصعه.
[10] . مجلسی، بحارالانوار، ج 18، ص 277.
[11] . رصافی، پیشین، ص 290.
